Çaykara’ya ait tarihi gerçekler

Çaykara’ya ait tarihi gerçekler

Gazetemizin yazarlarımdan Antalya Bilim Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof.Dr. Necati Ağıralioğlu’nun kaleme aldığı “OSMANLI DÖNEMİNE AİT EL YAZMASI BİR ESER HAKKINDA-3” adlı tarihi araştırma yazısını yayınlıyoruz

GİRİŞ

15.11.2021 tarihli Çaykara Gündem gazetesinde, “Osmanlı Dönemine Ait El Yazması Bir Eser Hakkında-1” adlı bir yazımızda, Oflu Yusuf Şevki Efendi’nin İhvan Defteri adlı el yazması eseri ve özellikle o defterdeki erkekler kısmı tanıtılmıştır. 25.12.2021 tarihinde aynı gazetede, aynı eserin kadınlar kısmı hakkında bilgi verilmiştir. Adı geçen tarihi eserde bölgedeki kadınların ismi ilk defa topluca yazılı hale getirilmiş ve kayıtlarda geçmiştir. Çünkü 1831’de Osmanlı’da yapılan sayımda, hedef askerlik yapacakları belirlemek olduğundan, sadece erkekler sayılmış ve kaydedilmiştir. Ondan evvelki tahrir defterlerinde sadece hane sayıları tespit edilmiştir.

İhvan defteri adlı eserin içindeki bilgilerden bir demet hazırlamak ve örnek göstermek için, bu defa benim de doğum yerim olan Eğridere köyü verileriyle ilgili bu yazı hazırlanmıştır. Eski dönemleri bilen insanlarımız giderek azalıyor. Bu bakımdan, yeni nesiller büyük anne veya büyük babalarının adlarını ve sülale adlarını bilmezlerse bu eserdeki isimlerle akrabalık bağlarını bilemezler ve bulamazlar. Bu bakımdan, bu eserin bir an evvel basılması gerektiği gerçeğini vurgulamak istiyorum. Böylece, bölgenin yazılı kültürüne bir katkı sağlanmış olacaktır.

İhvan Defteri, yazı dilinin bölgede yaygın kullanılmadığı bir zamanda yazılmıştır. Bu defter, Prof. Dr. Hür Mahmut Yücer tarafından yeni alfabe yazısına çevrilmiştir. Bu çevrilme sırasında bölgenin ağızlarına ve kültürüne aşina olunamadığından pek çok yer ve sülale ismi yeni yazıya doğru aktarılamamıştır. Şahsen biraz da bunun için bu yazıları hazırladım. Trabzon’daki eski yer isimlerini ve Eğridere köyündeki sülale isimlerini doğru biçimde yazmaya çalıştım.

O DÖNEMİN ÇAYKARA’SI

İhvan defteri yazıldığı 1877-1901 yıllarında, yani 19. Yüzyılın son çeyreğinde, Çaykara, bazı dükkânları olan ve yamaçlarda kurulu köylerdeki halkın alışveriş yaptığı bir pazar yeri ve hayvan pazarı konumundaydı. Solaklı deresinin batı kenarından geçen ve Of’u Bayburt’a bağlayan bir yaya yolu bu pazar meydanının ana ulaşım hattıydı. Bu yoldan mevsime göre kervanlar ve hayvan sürüleri ile yolcular geçermiş. Ayrıca köylerden ve dağ sırtlarından geçen katırcı yolları mevcuttu. Çarşıda, dükkânlardan başka bir-iki otel (han), bir-iki kıraathane (kahvehane) bulunuyormuş. Bir de cami yapılmıştı. Çarşıya en yakın köy Kadahor olduğu için çarşı Kadahor diye anılırdı.  Benzer şekilde, o dönemlerde Solaklı vadisinde (Of Boğazında) Taşhan, Kondu, Hadipazarı gibi pazar yerleri de mevcuttu.

Çarşıda çalışan esnaf gündüz etraftaki köyünden gelir alışveriş yapar, akşama köyüne dönerdi. Dükkânların çoğu iki katlı ahşap veya yığma küçük yapılardı. Bunların üst katı ardiye olarak kullanılırdı. Bazen oradaki esnaf köyüne çıkmayıp ardiyede gecelermiş.

1925 yılında Çaykara (o zamanki adıyla Kadahor) nahiye merkezi (bucak) haline getirildi. Orada ilk defa modern anlamda bir ilkokul açılmıştı. O dönem okula gidenlerden daha sonra öğrendiğimize göre, 3-5 km mesafeli köylerden okula kız ve erkek öğrenciler, çoğu yalınayak gider gelirmiş. Çarşının doğu kıyısında bir değirmen varmış. 1929 yılındaki büyük sel felaketinde bu değirmen ve Çaykara’nın camiden aşağısı tamamıyla yıkılmıştı. Cumhuriyet döneminde ilk defa gerçekleştirilen 1927 Genel nüfus sayımı neticelerine ulaşılamamıştır. Ulaşılabilen 1935 sayımında Trabzon İli, Of ilçesi, Kadahor nahiyesi nüfusu 559 kişi görülmektedir.

Çaykara ile ilgili ulaşabildiğim en eski resim Şekil 1 ‘de gösterilmiştir. 1943 yılı Cumhuriyet Bayramı Töreninde, eski ilkokul binasının bahçesinde çekilen bu resimde insanların eski ve hırpani kıyafetleri ile bazı çocukların ayakları çıplak görünüyor. Bu fotoğraf yöre insanın ekonomik durumunu göstermektedir. Bu ekonomik durum ülkenin diğer bölgelerinde de hemen hemen aynıdır.

Şekil 1 1943 Yılı – Kadahor Nahiyesinde Cumhuriyet Bayramı Töreni-İlkokul Bahçesinde

19. Yüzyılda Çaykara, Solaklı Deresinin doğusunda, küçük derenin Solaklı deresini kestiği kesimde, iki dere arasındaydı. Doğusunda küçük eğri bir dere, batısında Solaklı deresi vardı. Şekil 2’de Çaykara’daki küçük derenin resmi görülmektedir. Çarşıya üç yoldan girilirdi. Kuzeyden Solaklı Deresi üzerindeki bir köprü ile çarşıya gelinebilir. Ayrıca, küçük dere üzerinde de ahşap bir köprüden de pazar yerine giriş ve çıkış yapılırdı. Üçüncü yol güneyden Eğridere topraklarından gelendi. O zamanlar, Çaykara, kuzey – güney doğrultusunda uzunluğu 400 m, doğu - batı doğrultusunda genişliği 150 m olan ve arazisi Kadahor köyüne bağlı küçük bir alanı kaplardı.

Şekil 2 Çaykara’nın Doğusundan Solaklı deresine katılan küçük dere

Kadahor, 11 Haziran 1947’de 5071 sayılı kanunla Çaykara adıyla ilçe yapılmış ve 1 Ocak 1948’de de fiilen teşkilatlandırılmıştır. Çaykara ilçesi adını, Şekil 3’te görülen, iki derenin birleşme yerine yakın bir yerden çıkan ve gür akan bir pınar olan Çaykara Suyundan aldığı rivayet edilir. Çaykara adının, Kafkasya’daki Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti ile bir alakası olup olmadığı bilinmemektedir. İlçede, 1950’de belediye kurulmuş ve 1952’de Çaykara Ortaokulu açılmıştır.

Çaykara’nın ilçe yapıldığını gösteren kanun aşağıda gösterilmiştir.11.06.1947’de çıkan kanunla Çaykara ile birlikte 15 yeni ilçe kurulmuştur. Bu ilçeler ve bağlı oldukları iller Tablo 1’de (1) Sayılı Cetvel olarak verilmiştir.

“Yeniden 15 ilçe kurulması hakkında Kanun

Kanun No: 5071, Kabul tarihi: 11/6/1947

Madde 1 - Adları bu kanuna bağlı (1) sayılı cetvelde yazılı (15) ilçe kurulmuştur.

Madde 2 - Bağlı (2) sayılı cetvelde derece, görev ve sayıları gösterilen kadrolar, 3656 sayılı kanun a bağlı (1) sayıyı cetvelde ilgili Bakanlık ve dairelerin kadrolarına eklenmiştir.

Madde 3 - Bu kanun 1/1/1948 tarihinde yürürlüğe girer.

Madde 4 - Bu kanunu Bakanlar Kurulu yürütür.12/6/1947.”

Tablo 1 (1) Sayılı Cetvel

Sıra No

İlçenin Adı

İli

1

Samandağ

Hatay

2

Çayıralan

Yozgat

3

İmranlı

Sivas

4

Mengen (Türkbeşli)

Bolu

5

Güney

Denizli

6

Keçiborlu

Isparta

7

Yeşilhisar

Kayseri

8

Çamardı

Niğde

9

Gazipaşa

Antalya

10

Çaykara

Trabzon

11

Germencik

Aydın

12

Fındıklı (Viçe)

Çoruh

13

Kınık

İzmir

14

Kiraz

İzmir

15

Hacıbektaş

Kırşehir

Bu kanuna bağlı (2) Sayılı Cetvel, Şekil 4’te gösterilmiştir. Bu Fotoğrafta yeniden kurulan 15 il için açılan kadroların dereceleri, görevleri sayıları ve aylıkları gösterilmiştir. Mesela, 15 Müftünün her birinin aylığı 15’er TL; 7 Kaymakamın aylığı 50 TL ve 8 kaymakamın aylığı 40 TL’dir. Buradaki memurların aylıkları 15 ile 50 TL arasında değişmektedir.

Şekil 4 1947’de Kurulan İlçelere Verilecek Derece, Görev, Sayı Ve Aylıkları Gösterilen Kadrolar

Devlet 7 Eylül 1946’da devalüasyona gitmiş ve 1 ABD doları 1,3 TL’den 2,8 TL’ye yükselmiştir. Şekil ‘4’te gösterilen ve devletin yeni kurduğu ilçelerdeki memurların ve dolayısıyla bütün memurların maaşları dikkate alınınca, aylıkların ne kadar düşük olduğu ve halkın yanında, devletin de ne kadar fakir olduğu anlaşılır. Ülkenin bu fakirliğinin ana sebebi,  1. Dünya harbinden önceki harpler, 1. Dünya Harbi, yörenin Rus işgali ve kurtuluş savaşı, yani kısaca harpler ve onlara bağlı yıkım ve göçler olabilir.

EĞRİDERE KÖYÜ VE NÜFUSU

Aslında Çaykara pazarının arazisi Eğridere topraklarının devamı gibidir. Arazisi Şekil 2’de gösterilen bu küçük eğri derenin batısında kalan Eğridere köyü, adını bu küçük dereden almıştır.

Bilindiği gibi, bölgede bilinen ilk kayıtlara göre, yani 1486 yılı Osmanlı tahrir defterine göre, Çaykara ve Dernek Pazarı toprakları içinde dört köy adı yer alır (Bostan, 2017). Bunlar sırasıyla Gorgoras, Holayısa, Paçan ve Zeno’dur. Gorgoras (Eğridere) Köyü, Holayısa ile Paçan köyleri arasında olup onlarla sınırdaştır. 1515 tarihli tahrir defterinde de yörede sadece bu 4 köy kayıtlıdır. Bu köylerin 1486 ve 1515 tarihlerindeki hane sayıları Tablo 2’de gösterilmiştir. Yaklaşık 30 yıl içinde bu 4 köyün hane sayısı 234’ten 156’ya düşmüş, yani yüzde 33 azalmıştır. Hâlbuki bu yıllar arasında bu köylerde her hangi bir bölünme meydana gelmemiş ve dolayısıyla köy sayısı artmamıştır.

Tablo 2 Kayıtlarda Geçen Ilk 4 Köyün 1486 Ve 1515 Tarihlerindeki Hane Sayıları

No

Köy Adı

1486’da Hane Sayısı

1515’te Hane Sayısı

1

Gorgoras

48

31

2

Holayısa

45

45

3

Paçan

62

35

4

Zeno

79

44

Toplam

 

234

156

Eğridere (Gorgoras) Köyünde yıllara göre hane sayıları Tablo 3’de gösterilmiştir. 1461 Trabzon fethinden sonra hazırlanan ilk tahrir defterinde köyde 48 olan hane sayısı, 1515’te yani yaklaşık 30 yıl sonra 31 haneye düşmüştür (Albayrak, 2005) . 1681 yılında bu sayı artmamış, aksine 22’ye düşmüştür. Özellikle 1583’te 92 olan hane sayısı, 1683’te,yani 100 yıl içinde, dörtte bire inmiştir.

Tablo 3 Eğridere Köyünde Yıllara Göre Hane Sayıları

 

Tarih

1486

1515

1553

1583

1681

1834

1876

Hane sayısı

48

31

68

92

22

 

88

Benzer durum, diğer 3 köyde de söz konudur (Mutluoğlu, 2017). Mesela,  Zeno köyünde yıllara göre hane sayıları Tablo 4’te verilmiştir. Zeno’da da 1486’da 79 olan hane sayısı, 1681’de 34’e düşmüştür. Çaykara ve yöresindeki bu hane sayısı azalmasının sebepleri göç hareketleri çerçevesinde araştırılmalı ve belgeleri ile ortaya konmalıdır.

Tablo 4 Zeno Köyünde Yıllara Göre Hane Sayıları

Tarih

1486

1515

1553

1583

1681

1834

1876

Hane sayısı

79

45

50

65

34

 

88

Çeşitli kaynaklarda hane sayısına ve münferit yaşayanların sayısına bağlı olarak her köyün tarih boyunca nüfusları tahmin edilmektedir. Bu bilgiler Eğridere köyü için çeşitli kaynaklardan toplanmış ve Tablo 5’te özetlenmiştir. Cumhuriyet döneminde yapılan sayım sonuçları da tabloya eklenmiştir. Bu nüfus tahminlerinde genellikle bir hanede 5 kişinin yaşadığı kabul edilmektedir. Fakat bölgenin yapısı ve bir hanede büyük aile tiplerinin yaşaması bu 5 sayısının ortalamadan pek az olduğu kanaatini doğurmaktadır. 1876’da Gorgoras’ın hane sayısı 88 ve nüfusu 406 kişidir. 1935’te Trabzon İli, Of İlçesi, Kadahor Nahiyesi, Gorgoras köyü nüfusu 1142 kişidir. Kanaatimizce, 1935’teki sayım mahallinde yapılmış ve daha gerçek sayıları yansıtmaktadır.

1935’te 1142 olan Eğridere köyünün nüfusu 1876’da 406 olmaz. O tarihler arasında pek çok insan harplerde şehit düşmüş, Rus işgali dolayısıyla göç eden ahalinin bir kısmı yollarda ölmüş, bir kısmı ise işgalin sona ermesinden sonra memleketine dönmemiştir. Bu durum 1876 tarihinde tahmin edilen nüfusun gerçekten çok düşük olduğunu göstermektedir. Hane sayısından nüfus tahmin edilirken yapılan hata sonucu hesaplanan nüfusun azlığı sadece söz konusu köy için değil, bütün yöre için geçerlidir. Ayrıca, aşağıda Eğridere Köyünde kaydedilen kişilerin sayısı ortaya konunca bu nüfus tahminlerinin gerçeği yansıtmadığı daha iyi anlaşılacaktır.

Tablo 5 Eğridere Mahallesinin Yıllara Göre Nüfusu

Tarih

1486

1515

1553

1583

1681

1834

1876

1935

1950

1955

Nüfus

249

247

378

460

110

290

406

1142

1402

1280

Tarih

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2009

Nüfus

1558

1481

1440

1501

1371

869

698

444

460

 494

Tarih

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Nüfus

422

417

504

538

513

496

497

798

678

 621

EĞRİDERE’DE EĞİTİM-ÖĞRETİM

Eğridere Köyünde ilkokul 1948 yılında açıldı. Eğridere’nin 1970’lerden önceki resmi, Şekil 5’te verilmiştir. Bu şekilde, tepede okul ile taş ve ahşap malzemeli cami ve ahşap malzemeli medrese görülüyor. Görüldüğü gibi o yıllarda, evlerin hemen hemen hepsi ahşap ve üstleri kiremitle kaplıdır. 1916 Rus işgalinde cami ve medrese Ruslar tarafından yakılmıştı. Caminin giriş katı taş duvar olduğu için yangında hasar görmemişti. Daha sonra üst katını ahşap olarak yeniden yapmışlar ve bir ahşap minare eklemişlerdi. Caminin çok iyi taş işçiliği vardı. Güzel görünüşlü ve çevre ile uyumluydu.. Ayrıca daha sonra ahşap kerestesinden medrese binası tamamlanmıştı. Ne yazık ki o sevimli görünüşlü ahşap cami ve medrese binaları küçük geliyorlar gerekçesi ile yıkılmış ve onların yerine soğuk malzeme olan betondan mamul cami ve medrese yapılmıştır. O eski güzellik kaybolmuştur.

Şekil 5 1970’lerden Önce Eğridere

Eğridere camiinin hemen güneyinde Şekil 6’da gösterilen yontma taştan yapılmış tarihi çeşme ve ona bitişik hayvanları sulamak için yapılan yontma taş bir su kovanı ve onun doğusunda her mahallede olduğu gibi ahşap bir mahalle mektebi vardı.

Şekil 6 Eğridere Köyünün Yontma Taş Tarihi Çeşmesi

Şekil 7’te 1980’lerde Eğridere köyünden bir mahalle görülüyor. Şekilden görüldüğü gibi 1980’lerde bile evler ahşap ve taştan yapılmış, beton henüz mahallelere girmemiş, betonlaşma başlamamıştı.

Şekil 7 1980’lerde Eğridere Köyünde bir mahalle

1869 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi ’ne göre, Trabzon Merkez Sancağında toplam 615 okul vardı. Bunların 191’i, Sancağın en kalabalık yeri olan Of’ta bulunmaktaydı. Aynı salnameye göre bütün vilayette bulunan 397 medresenin 350’si sadece Of’ta, 11’i Trabzon merkez ilçede, 11’i Vakfıkebir’de, 1’i Akçaabat’ta, 8’i Sürmene’de, geri kalan16 tanesi diğer kazalardaydı. Bu sayıma göre vilayetteki medreselerin %88’i Of’ta bulunmaktaydı. 1914 yılına ait İstanbul Şeyhülislâmlık arşivlerinde Of’ta 69 medrese, 69 müderris ve 1490 öğrenci olduğu belirtilmektedir. Eski Of ilçesinde hemen hemen her büyük köyde bir medrese açılmıştı. Hâlbuki Trabzon dâhil olmak üzere diğer bütün kazalarında toplam 8 medrese vardı. Bütün bu veriler, bölgenin son derece önemli bir ilim merkezi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır (Gür, 2016).

Kısacası Eğridere Of kazasına bağlı en eski köylerden biriydi. Kazada, Of merkezi dışında hiç modern okul olmadığından çocuklar, önce evlerde büyüklerinden eğitim-öğretim alırlar daha sonra en küçük bir mahalle de olsa her mahallede bulunan mahalle mektebine katılırlardı. Mahalle mektebinden sonra camide ve hemen hemen her köyde bulunan medrese ve tekkede öğretim ve eğitime devam edilirdi.

İyi düzenlenmiş bu üçlü sistem, yani cami, medrese ve tekke, Of’u eğitim bakımından farklı yapan kurumlardı.  Buralarda iyi yetişen insanlar, yani hafız, molla, hoca ve müderrisler veya herhangi meslek sahipleri ise Ofluyu diğer yörelerdekilerden farklı hale getiriyordu.

İHVAN DEFTERİNDE EĞRİDERE

Eskiden köydeki toplantılar cami veya medresede yapılırdı. Babamın anlattığına göre, 1929 sel felaketinde evleri tehlike altında olanlar camide toplanmış ve Temmuz ayı olmasına rağmen orada soba kurmuşlar ve ısınmışlar.

Eğridere Köyünde erkekler için 2 defa, kadınlar için 2 defa olmak üzere 4 toplantı düzenlenmiştir. 15 Mart 1888, Perşembe Günü kadınlar için bir toplantı yapılmış (Tablo10), 1 gün sonra, yani 16 Mart 1888 Cuma Günü erkekler toplantısı (Tablo 6) gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 1 yıl sonra, yani, 13 Ocak 1989 Pazar Günü kadınlar (Tablo 11) toplanmış,  bu toplantıdan 2 gün sonra yani 15 Ocak 1889 Salı Günü erkeklerin (Tablo 7) katıldığı toplantı düzenlenmiştir.

Bu toplantı tarihlerinden bir-iki yıl sonra 5 molla ayrıca erkeler listesine kayıt tarihleri ile birlikte eklenmiştir (Tablo 8 ve Tablo 9).

16 MART 1888’DE DEFTERE KAYDEDİLEN ERKEKLER LİSTESİ

Eğridere köyünde kaydedilen erkelerin listesinin baş tarafında “3 Recep Sene 1305 Tarihiyle Gorgoras Karyesinde İntisâb Edenleri Beyân Eder “ beyanı vardır. Bu liste Tablo 6’de gösterilmiştir. Listede, bir zatın önce sülalesi, sonra adı ve varsa unvanı son olarak da baba adı yazılıdır. Listede, kısa olarak yazılan b., bin yani oğlu anlamındadır. O gün 63 kişi kaydedilmiştir.

Tablo 6 16 Mart 1888 Cuma Günü Eğridere Köyünde Kaydedilen Erkelerin Listesi

1

Müderris Mahmud Vehbi Efendi b. el-Hâc İsmail Efendi

2

Mahdumu Yusuf Fevzi Efendi b. Mahmud Vehbi Efendi

3

Hacı Mustafa Ağa b. İbrahim Ağa (Sofuzade)

4

Gurnazâde Abdülfettah Aka b. Mahmud

5

Mehmed Efendizâde Mehmed Efendi b. Ali

6

Oğlu Molla Ali b. Mehmed Efendi

7

Hoşoğlu Mustafa Efendi b. İsmail

8

Pederi İsmail b. Bilal

9

Hacıoğlu Ali Efendi b. Mustafa

10

Çatalzâde Molla Mustafa b. Hasan

11

Hacıismailzâde Molla Mustafa b. Hasan

12

Sürmenidaoğlu Ahmed Efendi b. İsmail

13

Şuturzâde Molla Mustafa b. İbrahim

14

Kocakzâde Mustafa b. Mehmed

15

Kasımzâde Molla Yusuf b. Salih

16

Niyazzâde Molla Mehmed b. Temel

17

Likzâde Mollazâde İsmail b. İbrahim

18

Kisirzâde Molla Mehmed b. Ali

19

Abbaszâde Molla Süleyman b. İbrahim

20

Kuberzâde İsmail b. Mehmed

21

Çatalzâde Mehmed b. Ahmed

22

Kisirzâde Molla Ali b. Ahmed

23

Çatalzâde Molla Ahmed b. İsmail

24

Hacımehmedzâde Molla Mustafa b. Salih

25

Gurnazâde Ahmed Efendi b. Süleyman

26

Hacımehmedzâde Mahmud b. İbrahim

27

Beşirzâde Hacı Mustafa b. İbrahim

28

Karahasanzâde Molla Ahmed b. Hasan

29

Kasımzâde Molla Mehmed b. Ahmed

30

Kanberzâde Mustafa b. İsmail

31

Kisirzâde Müderris Mahmud Efendi b. Ahmed

32

Gurnazâde Molla Salih b. Süleyman

33

Tâb Kâmiloğlu Hüseyin b. Mustafa

34

Karahasanzâde Molla Hasan b. Tahir

35

Hacıoğlu Ahmed b. Mehmed

36

Karahasanzâde İsmail b. Ahmed

37

Piroğlu Molla Ahmed b. İbrahim

38

Koluroğlu İbrahim b. Mehmed

39

Bozoğlu Numan b. Yunus

40

Çatalzâde İbrahim b. Hasan

41

Galeyaoğlu Abdurrahman b. Mehmed

42

Kotazâde Hamid Efendi b. Hacı Mehmed Efendi

43

Beşirzâde Hacı Mehmed Efendi b. İbrahim

44

Hacıoğlu Mustafa b. Hasan

45

Sadzâde Ahmed Çavuş b. Durmuş

46

Ağralızâde Cafer Ağa b. Hacı Mustafa

47

Haldizenli Kirlizâde Molla Mehmed b. Ali

48

Molla Alizâde Ahmed b. Mustafa

49

Haroslu Hacısâlihoğlu Molla İsmail b. Tahir

50

Hoşoğlu Molla Mustafa b. İbrahim

51

Likoğlu Molla Mehmed b. Ahmed

52

Hacıoğlu Molla Mehmed b. İsmail Efendi

53

Mehmedefendizâde Ahmed b. Ahmed

54

Likoğlu Mehmed Efendi b. İbrahim

55

Kisiroğlu Mustafa b. Ahmed

56

Kisiroğlu Yusuf b. Ahmed

57

Kasımoğlu Molla Salih b. Ali

58

Biraderi Molla İsmail b. Ali

59

Beşiroğlu Molla Mehmed b. Hacı Ahmed Efendi

60

Biraderi Hakkı Efendi b. Hacı Ahmed Efendi

61

Hoşzâde Mustafa Efendi b. İbrahim

62

Sadzâde Mustafa Vehbi Efendi b. Mahmud Efendi Müderris

63

Kisirzâde Hasan Efendi b. Mahmud Efendi Hoca

15 OCAK 1889’DE DEFTERE KAYDEDİLEN ERKEKLERİN LİSTESİ

15 Ocak 1889 Salı Günü  (13 Ca. Sene 1306) Eğridere Köyünde kaydedilen erkeklerin listesi Tablo 7’da gösterilmiştir. Bu tarihte 24 kişi kaydedilmiştir. Daha sonra aynı köyden Şubat/Mart/ 1891’de bir kişi (Tablo 8) ve Temmuz /ağustos 1892’de 4 kişi (Tablo 9) daha kaydedilmiştir.

Böylece, Eğridere köyünde kaydedilen erkeklerin toplam sayısı 92 olmuştur.

Tablo 7 15 Ocak 1889 Salı Günü Eğridere Köyünde Kaydedilen Erkeklerin Listesi

1

Müderris Kamil Efendizâde Ahmed Efendi Ziyaeddin

2

Tahiroğlu Müftüzâde Ahmed Aka b. Tahir

3

Bozzâde Molla Mustafa b. Molla İbrahim

4

Humbalzâde Molla Mehmed b. Ömer Çavuş

5

Kaşanzâde Molla İbrahim b. Süleyman

6

Sofuzâde Hacı İbrahim Efendi b. Mehmed

7

Gurnazâde Müslim Efendi b. Molla Mehmed

8

Biraderi Molla Numan b. Mehmed

9

Gurnazâde İsmail Efendi b. Mustafa

10

Gurnazâde Abdülfettah b. Mahmud

11

Gurnazâde Molla Ali b. Süleyman Efendi

12

Gurnaoğlu ( ) b. Tahir

13

Musazâde Molla Bilal b. Musa

14

Kamilzâde Yusuf Efendi b. Tahir Efendi

15

Bozzâde Yusuf Efendi b. Ahmed

16

Hoşzâde İbrahim Efendi b. Hasan

17

Kasımzâde Molla Ali b. Molla Salih

18

Kasımzâde Mehmed b. Molla İsmail

19

Hacı İsmailzâde Molla Hasan b. Hacı Mustafa

20

Karamurzâde Molla Şaman b. Bilal

21

Mekteb Hocası Erzurum kurralarından Diricik’de sâkin Bayburdlu Ali Hoca b. Salih

22

Paçanlı Hattat Ali Efendi b. Süleyman Efendi

23

Kasımzâde Ahmed b. Ali

24

Oğlu Molla Mahmud b. Ahmed Çavuş

 

Tablo 8 Recep 1308 (Şubat/Mart 1891)’Dee Kaydedilen Erkekler

1

Çakırahmedzade Molla Kasım b. Mustafa Efendi

Tablo 9 Muharrem 1310 (Temmuz/Ağustos 1892) Kaydedilen Erkekler

1

Hacımehmedzâde Molla Mustafa

2

Çolakoğlu Molla Mehmed b. İsmail

3

Kisiroğlu Molla Mehmed b. Ali

4

Çolakoğlu Molla Yusuf b. İbrahim (93 Erkek)

15 MART 1888 TARİHİNDE DEFTERE KAYDEDİLEN KADINLAR LİSTESİ

Defterde, “3 Receb sene 1305 târîhiyle Of kazâsı Gorgoras karyesinde intisâb eden ihvânları beyân eder)” başlığı ile kadınlar kaydedilmiştir.

 3 Recep 1305 (15 Mart 1888, Perşembe günü kaydedilen kadın isimlerinin listesi Tablo 10’da gösterilmiştir. Bu defterde, binti kısa olarak bt. yazılmıştır ve kızı anlamındadır. Mesela Fatma bt. İbrahim, İbrahim kızı Fatma demektir. Bu listede 55 isim bulunmaktadır.

Tablo 10 15 Mart 1888, Perşembe Günü Kaydedilen Kadınların listesi

1

Ayşe bt. Hacı Mehmed, zevce-i Mahmud Efendi Kisirzâde

2

Kerîmesi Hanife Kasdane bt. Mahmud Efendi

3

Vahide bt. İbrahim, Mustafa Kisirzâde

4

Rukiye bt. Hacı Ahmed Efendi, Mahmud Efendi Galeyazâde

5

Hafize bt. İsmail, Osman Galeyazâde

6

Fatma Puşi bt. Mahmud Efendi, Ahmed Efendi Abdülkerimzâde

7

Cemile bt. Ali, Hacı Ömer Efendi Hoşzâde

8

Fatma bt. İbrahim, Mustafa Hacızâde

9

Fatma bt. Yunus, Mustafa Hacızâde

10

Sırma bt. İbrahim, Mehmed Hacızâde

11

Hamide bt. Hasan Efendi, İsmailefendi Hacızâde

12

Zeyneb bt. Mehmed, Mahmud Çavuş Hacızâde

13

Hanife bt. Mustafa, Hâfız İbrahim Efendi Hacızâde

14

Hatice bt. Mustafa, Mustafa Beşirzâde, Baynızâde? demekdir

15

Saliha bt. İbrahim, Mustafa Beşirzâde

16

Saliha bt. Mehmed Efendi, Hakkı Efendi b. Hacı Ahmed Efendi Beşirzâde

17

Ayşe bt. Ahmed, Mehmed Efendi Beşirzâde

18

Güllü bt. İsmail, Ahmed Kisirzâde

19

Saliha bt. Şişman, Ömer Çavuş Hunbalzâde

20

Meryem bt. Hasan, Ahmed Hunbalzâde

21

Funduk bt. Mustafa, Ahmed Koçakzâde

22

Fatma bt. Mehmed, Ahmed Koçakzâde

23

Fatma bt. İbrahim, Mustafa Koçakzâde

24

Ayşe bt. Mustafa, Mustafa Koçakzâde

25

Saliha bt. Mustafa Koçakzâde

26

Hatice bt. Mustafa Koçakzâde

27

Sakine bt. Ahmed, Halil Koçakzâde

28

Emine bt. Ali, Ahmed Karahasanzâde

29

Miyase bt. Tahir, Tahir Karahasanzâde

30

Fatula bt. Abdulfettah, Ahmed Tahirzâde

31

Cemile bt. Hacı İbrahim, Mehmed Tahirzâde

32

Saliha bt. Yahya, Molla Mehmed Bozzâde

33

Ayşe bt. İbrahim, Molla Yunus Bozzâde

34

Asolu Ayşe bt. İbrahim, Mustafa Bozzâde

35

Saliha bt. Ahmed, Hacı İbrahim Sofuzâde

36

Ayşe Şolu bt. Hacı İsmail Efendi, İsmail Efendi Çolakzâde

37

Cemile bt. Mustafa, Molla İbrahim Gurnazâde

38

Fatma bt. Arif, Ahmed Efendi Gurnazâde

39

Hatice bt. Mehmed Efendi; Mehmed Gurnazâde

40

Fatma bt. Yahya, Mehmed Gurnazâde

41

Hafize bt. Ahmed, Mahmud Gurnazâde

42

Fatma bt. Hacı Mehmed, Süleyman Efendi Gurnazâde

43

Hatice bt. İbrahim, İbrahim Bekirzâde

44

Hatice bt. İbrahim, İsmail Bekirzâde

45

Fatma bt. Hasan, Mustafa Bekirzâde

46

Havva bt. Ömer, Mustafa Bıyıkzâde

47

Güllü bt. Ali, İsmail Dumanzâde

48

Ayşe bt. İsmail, Ahmed Hacıvelizâde

49

Fatma bt. İbrahim, İbrahim Çakırahmedzâde

50

Fatma bt. Ali, Yahya Hacımehmedzâde

51

Ayşe bt. Ali, Mehmed Hacımehmedzâde

52

Zeyneb bt. Mustafa, Hasan Çatalzâde

53

Fatma bt. Hasan, Mehmed Musazâde

54

Haçula/Hatice bt. Mehmed, Mustafa Oruçzâde?

55

Saliha bt. Ömer, İbrahim Baltacızâde

 

13 OCAK 1889 TARİHİNDE KAYDEDİLEN KADINLARIN LİSTESİ

11 Ca. 1306 (13 Ocak 1889 Pazar) kaydedilen kadınların listesi Tablo 11’de verilmiştir. Bu listede 29 kadın ismi bulunmaktadır. Böylece, Eğridere Köyünden toplam 84 kadın ismi deftere yazılmıştır.

Tablo 11 13 Ocak 1989 Pazar Günü kaydedilen Kadınların Listesi

1

Fatma bt. Abdullah Efendi, İsmail Efendi Kasımzâde

2

Hatice bt. Osman, Mahmud Efendi Galeyazâde

3

Hatice bt. Abdulfettah, Hüseyin Galeyazâde

4

Fatma bt. Ahmed, Mehmed Efendi Mehmedefendizâde

5

Hatice bt. İbrahim, Molla Ali Mehmedefendizâde

6

Hamide bt. İbrahim, Hasan Karahasanzâde

7

Fatma bt. Mustafa, Hasan Karahasanzâde

8

Altun bt. Mustafa, Ahmed Mollaalizâde

9

Havva bt. Mehmed, Ahmed Bozzâde

10

Sakine bt. Mustafa, Numan Bozzâde

11

Selimi bt. Ahmed, Mustafa Bozzâde

12

Ayşe bt. Ahmed, Molla İbrahim Bozzâde

13

Hatice bt. İsmail Efendi Çolakzâde, bâkire

14

Ayşe bt. Hasan, Hüseyin Ömerefendizâde

15

Miyase bt. Ömer, Ahmed Kancazâde

16

Hatice bt. Ali, Şaban Karahamudzâde

17

Şose bt. İsmail, Hasan Beşirzâde

18

Hafize bt. Mehmed Efendi, İbrahim Beşirzâde

19

Hanife bt. Hacı Ahmed Efendi, İsmail Beşirzâde

20

Hamide bt. Tahir Efendi Kamilzâde, bâkire

21

Fatma bt. Mahmud Efundi, Cafer Kamilzâde

22

Havva bt. Ahmed Efendi, Müslim Gurnazâde

23

Meryem bt. İbrahim, Ahmed Hoşzâde

24

Hatice bt. Süleyman Efendi Gurnazâde, bâkire

25

Fatma bt. Mehmed, Yusuf Efendi Sofuzâde

26

Cemile bt. Molla Ali, Ahmed Efendi Sürmenelizâde

27

Fatma bt. Mustafa, Hasan Efendi Sürmenelizâde

28

Haçula bt. Hacı Ali, İsmail Sürmenelizâde

29

Havva bt. Ahmed, Mustafa Gurnazâde

Eğridere köyünde 92 erkek ve 84 kadın olmak üzere 176 kişinin kaydı yapılmıştır. Erkek isimleri arasında etraftaki ve özellikle uzaktaki köylerden katılanlar da olduğu görülmektedir.

Toplantı tarihleri hicri takvime göre yazılmıştır. Bunlar miladi takvime çevrilmiş ve listelerin başında verilmiştir. Toplantının haftanın hangi günü yapıldığı da belirlenerek listelere eklenmiştir. Genellikle bir yerde önce kadınlar için toplantı düzenlenmiş, bir veya 2 gün sonra aynı yerde erkekler için toplantı gerçekleştirilmiştir.

Eğridere Köyünde de, pek çok Of yerleşimlerinde olduğu gibi, Haçula (Hatice), Fatula (Fatma) ve Ayşula (Ayşe) gibi bazı kısaltılmış isimler görülmektedir.

Osmanlı tahrir defterlerine göre,  Gorgoras’ta 1876’da hane sayısı 88’ dir. Buna tekabül eden nüfus 406 olarak tahmin edilmiştir. Hâlbuki 1834 Of Nüfus Defterinde, Gorgoras’ta 285 hanede 395 erkek kayıtlıdır (Demirci ve Bilgin, 2011).  Toplumlarda genellikle erkek ve kadın oranları eşit olduğuna göre 1834’te toplam nüfus erkeklerin iki katı, yani 790 olması gerekir. 1834 erkek nüfusuna dayanan sayımı, 1876 nüfus tahminine göre daha doğru olacağından, tahrir defterlerinde hane sayısını 5 ile çarpıp münferitleri ekleyerek bulunan nüfus çok düşük çıkmıştır. Eski dönemlerde toplumda hanelerde büyük aileler yaşadığından her haneyi 5 kişi sayma kabulü burada geçerli olmamalıdır. Ayrıca yöre halkı toprağa bağlı ve hayvancılıkla geçindiği için ailede çocuk sayısı ve toplam nüfus 5 kişiden daha fazladır. Zaten 1888-1889 tarihlerinde Eğridere’de yapılan toplantılarda kaydedilen kadın ve erkek sayıları toplamı olan 176 sayısı,  toplam 406 nüfusla uyumlu görülmemektedir. İki sayı karşılaştırılınca, toplam nüfusun çok daha fazla olması gerektiği gerçeği ortaya çıkar.

AİLELERİN SÜLALE İSİMLERİ VE BUGÜNKÜ SOYADLARI

İsimlerin sırası orijinal listedeki sıra korunarak yazılmıştır. Listelerdeki özellikle sülale isimleri düzeltilmiş ve ona göre Tablo 12’de alfabe sırasına göre sülalelerin eski isimleri ile 1934’te alınan ve  bugün geçerli olan soyadları  gösterilmiştir.. Bunlardan, Bıyıkoğlu gibi bazı sülalelerin erkek nesli tükenmiş olabilir. Tablodan örüldüğü gibi, pek çok sülalede birden fazla soyadı alınmıştır.

Tablo 12 Defterde geçen sülale isimleri ve bu sülalelerin bugünkü soyadları

Sülale Adı

Bugünkü Soyadı

Abbaszade:

 

Ağralızade:

Şeker, Can, Ağıralioğlu

Baltacızade:

Baltacıoğlu, Andaç

Bekirzade

Bekiroğlu

Beşirzade:

Pamuk

Bıyıkzade:

 

Bozzade (Bozoğlu):

Boz, Fettahoğlu

Çakırahmedzade

Çakırahmetoğlu, Çakır

Çatalzade:

Çatal, Savaşkan, Çaykara, Özçatal

Çolakzade:

Çolak

Dumanzade:

Duman

Efendizade:

 

Galeyaoğlu:

Gönan, Sadoğlu, Dağlar, Osmanoğlu

Gurnazade:

Yıldız, Köksal

Hacıismailzade:

Şen, Toksoy

Hacımehmedzade:

Yaşar, Türkyaşar

Hacıoğlu:

Coşkun

Hacısalihoğlu:

Haros köyünden

Hacıvelizade:

Turgut, Haxcıvelioğlu

Hoşzade:

Hoş

Hunbalzade:

Bal

Kanberzade:

Kamberoğlu, Kamburoğlu

Kamilzade:

Keskin, Kamiloğlu

Kancazade:

 

Karahamudzade (Karamudizade)?:

Kara

Karahasanzade:

Kaymak

Karamurzade (Karamudizade):

Kara

Kasımoğlu (Kasımzade)

Baş, Hacıpaşalıoğlu, Sönmez, Akın

Kaşanzade:

Kaşan, Koşan

Kirlizade:

Haldizen Köyünden (Keleş)

Kisirzade:

Çokluk, Çoğalan

Kocakzade (Koçakzade):

Koca, Koçak, Kurşunoğlu, Kocak

Koluoğlu (Kuluçoğlu)?:

Kılıç

Kotazade:

Koda, Şabanoğlu

Kuberzade:

Korkmaz

Likzade:

Kurt, Yazıcı

Mehmedefendizade:

Mehmetefendioğlu, Dere

Mollaalizade:

Akyüz

Musazade:

Çiçek

Müftüzade

Müftüoğlu, Yazıcı, Bilen

Niyazzade:

Niyazoğlu, Sezer, Ayaz

Oruçzade:

 

Ömerefendizade:

 

Piroğlu:

 

Sadzade:

Gönan

Sofuzade:

Şeker, Can, Ağıralioğlu

Sürmenelizade:

Sürmeli, Sürmenelioğlu

Sürmenidaoğlu:

 

Şuturzade:

Şahin, Şatıroğlu, Boz

Tabzade:

Kamiloğlu

Tahiroğlu:

Yazıcı

 

 

 

 

 

SONUÇ

Eğridere, eski Of kazasına bağlı en eski köylerden biriydi. Bugün, Çaykara ilçesine bağlı bir mahalledir. Eski Of kazasında hemen hemen bütün büyük köylerde medreseler vardı. Of çarşısı dışında yörede hiç modern okul olmadığından çocuklar evlerde büyüklerinden, biraz büyünce mahalle mektebinden, yetişkin olunca cami, medresede eğitim ve öğretim görürdü. Ayrıca, tekkeler iyi insan yetiştirme hedefine yönelik çalışmalar sürdürmüşlerdir.

İyi düzenlenmiş bu üçlü sistem, yani cami, medrese ve tekke, öğrenici ve öğretici sayıları bakımından ve eğitim kalitesi açısından Of’u benzer yerleşimlerden farklı yapan kurumlardı.  Buralarda iyi yetişen insanlar ise, meslekleri ne olursa olsun, Ofluyu diğer yörelerdekilerden farklı hale getiriyordu.

Eğridere köyünde Osmanlı tahrir defterinde 1583 yılında 92 hane varken, 1681’de, yani yaklaşık 100 yıl sonra, hane sayısı 22’ye düşmüştür. Bu durum bütün Of köylerinde benzerdir.   Bu tarihler arasında toplumda büyük bir nüfus azalması olmuştur. Bunun sebepleri mutlaka araştırılmalı ve belgeleri ile ortaya konmalıdır.

Ayrıca, Osmanlı tahrir defterlerine göre,  Gorgoras’ta 1876’da hane sayısı 88’ dir. Buna tekabül eden nüfus 406 olarak tahmin edilmiştir. Halbuki, 1834 Of Nüfus Defterinde, Gorgoras’ta 285 hanede 395 erkek kayıtlıdır. Of Nüfus defterinin kayıt süresi biraz uzun sürmüş ve tahminen 1834-1838 yıllarını kapsamıştır. Toplumlarda genellikle erkek ve kadın oranları eşit olduğuna göre 1834’te toplam nüfus erkeklerin iki katı, yani 790 olması gerekir. 1834 erkek nüfusuna dayanan sayım daha doğru olduğuna göre, tahrir defterlerinde hane sayısını 5 ile çarpıp münferitleri ekleyerek bulunan nüfus çok düşük çıkmıştır. Eski dönemlerde toplumda hanelerde büyük aileler yaşadığından her haneyi 5 kişi sayma kabulü bu bölgede geçerli kabul edilmemelidir. Zaten 1888-1889 tarihlerinde Eğridere’de yapılan toplantılarda kaydedilen kadın ve erkek sayısı toplamı olan 176 sayısı,  köyün toplam 406 nüfusuyla uyumlu görülmemektedir. Bu hayatın doğal akışında mümkün görülmemektedir. Gororas köyünde, 1876 Toplam nüfusu 406’dan daha çok olması gerektiği kanaatine varılmıştır. Yörede, o dönemlerde dışa doğru önemli miktarda bir göç olayı yaşanmış olabilir.

Oflu Yusuf Şevki Efendi’nin İhvan defterinde kayıtlı olan ve Eğridere köyünde yapılan toplantılarda kaydedilen erkek ve kadın isimleri yukarıda tablolar halinde verilmiştir. Listelerdeki özellikle sülale isimleri düzeltilmiş ve alfabe sırasına göre sülalelerin eski isimleri ve 1934’te alınan soyadları karşılarında olacak şekilde bir tablo düzenlenmiştir. Bazı sülalelerin bugünkü soyadları bulunamamıştır. Bunların bir kısmının Bıyıkoğlu gibi erkek nesli tükenmiş olabilir. İlgili tablodan görüldüğü gibi, pek çok sülalede birden fazla soyadı alınmıştır. Yeni nesiller, hazırlanan listelerden atalarının isimlerine ulaşabilirler.

Bu çalışma vesilesiyle Çaykara ilçesinin kuruşuyla ilgili bazı bilgilere ulaşılmıştır. Bu bilgilerin de tarihimizi bilmek açısından topluma aktarılması faydalı bulunmuştur. Yukarıda açıklanan kayıtlar, geçmişte ilgili toplantılara katılanların sayısı kadar, yörenin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını da yansıtmaktadır.

 

KAYNAKLAR

Albayrak Haşim, Of ve Çaykara Tarihi, Ferşat Yayınevi, 2. Baskı, 1990.

Bostan, M. Hanefi, "XV.-XIX. Yüzyıllarda Trabzon Şehir Nüfusu, Nüfusun Yükseliş Ve Düşüş Nedenleri" . Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6 (2018 ): 121-154 https://dergipark.org.tr/en/pub/avrasyad/article/510003

Bostan, M. Hanefi, XV., XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Çaykara’da Nüfus ve Nüfus Hareketleri, Çaykara Gazetesi, 2017.

Can, Cafer,  Çaykara -Eğridere Köyü Tarihi ve Ailelerin Soy Ağaçları, Step Ajans, İstanbul, 2005.

Demircioğlu, Sezgin, Bilgin, Süleyman, Of  Nüfus Defteri (1834), Şenyıldız Yayıncılık, 2011.

Gür, Süleyman, Eski Of  Bölgesi Müderrislerinin Şahsi Kütüphaneleri, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, 2016.

Mutluoğlu, Ahmet, 48. Çaykara’nın Gerçekleri, Zeleka.com., 7 Şubat 2017.



Anahtar Kelimeler: Çaykara’ tarihi gerçekler
AHMET MUTLUOĞLU
23.01.2022 11:51:05
Elinize sağlık Hocam. Hanefi Hocamızın Osmanlı Arşiv Belgelerine dayalı olarak Makalelerinde belirttikleri Fethin (1461) ilk ve 2. yüz yılı boyunca nüfus hareketleri Çaykara Tarihi'nin en önemli verileridir.

İlginizi Çekebilir