BAŞKURT
“Xansa : kadın, han kadını
Xanım: Evlenmiş kadın, dişi olan
Xanbika : Han kadını, zengin kadın, hoca kadın,kadınlara saygıyla seslenme sözü. Bu sözcük bizde “Habika” olarak kullanılmaktadır.
Xujabika: Ev sahibinin kadını, herhengi bir konuda bilgi sahibi olan, ev sahibi ailenin reisi, zengin kadın, hoca kadın, kadınlara saygılı seslenme sözü.
Bizde “hambulika” olarak kullanılmaktadır
İnaka:“normalden daha küçük vücutlu kadın”
İnekas: Annesine benzeyen, anne, çocuğu olan kadın
Gupşibika: Giyinmeyi, süslenmeyi seven kadın; güzel, hoş,
Bu sözcük bizde; “Guçurubika” şeklinde kullanılır.
Baldız: kocaya göre kadının kızkardeşi
Gayna: Karının annesi, hanımın annesi
Yıngö: Ağabeyin karısı, büyük kardeşlerin hanımları
Galpag: Kadının örtülerinin altında giydikleri para ve mercanlarla süslü yuvarlak baş giyimi.”[1]
TÜRKMEN[2]
Öydäki: Sözcük anlamı “evdeki”dir, ancak sözcük edebî eserlerde metaforik –değişmeceli- olarak “kadın, eş” anlamında kullanılabilmektedir:
“Evdeki” sözcüğünün Çaykaramızda “eş” olarak kullanılmaktadır. Gücün dile verildiği bir zamanda iki söz ustası arasında spontane –kediliğinden- gelişen bir atışmada bakın nasıl kullanılıyor:
Oğlum gördün anani
Gezer satardi pleki
O da yanıt veriyor:
Yanlış görmişsun herhal
O değil idi belki
Yanıt veriyor ilk söze başlayan:
Ona buzum evdeki
Bir sahan mısır verdi
Son yanıt:
Ya gideyim oraya
Bana da verur belki!!
Zagıf : 1) Güçsüz, zayıf 2) Kadın
Türkmen Türkçesinde Kadını Nitelemek İçin Kullanılan Sözcükler
Ablak
1-Kırmızı benizli, genç ve güzel. Yayvan ve dolgun yüz veya yüzü böyle olan kimse
Etli-ganlı:
Semiz, etli-butlu, kilolu
Kadının Yaşını Niteleyen Sözler
Garrı
Yaşlı Kadının Ruhunu, Karakterini, Ahlakını Niteleyen Sözcükler
Gancık
Dişi köpek, insan veya hayvan için dişi, hileci kimse, kadın(argo), uygunsuz meslekle uğraşan kadınlar(Türkiye Türkçesinde)
Gızlık
1-Kadınların evlenmeden önceki durumu 2-Ahak yönünden temizlik saflık 3- Evlat edinilen kız, üvey kız.
Oynaş
Kadınla nikâhsız yaşayan erkek ya da erkekle nikâhsız yaşayan kadın, eş, karı, nikâhsız kadın; kadının kocasından başka seviştiği erkek, erkeğin karısından başka seviştiği kadın, kendisine karşı aşk beslenen.
Kadının Medeni Halini Niteleyen Sözcükler
Adamsız
Ersiz, başıboş, dul kadın
Başı Bağlı:
Evli ya da nişanlı (kadınlar için kullanılır)
Başıboş
Kocasız, dul kadın
Dul
Kocası ölen kadın, ya da karısı ölen erkek
Gız
Kız çocuk, evlenmemiş kadın
Gızlık
Kadınların evlenmeden önceki durumu
Kadınların Yaşını niteleyen Sözcükler
Mama
1-Anneanne 2 Yaşlı kadınlara seslenilirken ki hitap sözü
Akrabalık Terimleri
A;Kı
İki sütkardeşten büyüğünün küçüğüne seslenirken söylediği söz
“A:kı” akrabalık terimini, Çaykara’da Yukarı Kumlu, Aşağı Kumlu, Koldere, Maraşlı ve Ataköy Mahallelerinde çağırma edatı olarak , “Ekı nerdesun?” “Ekı ya bak”, “ekııııı” “Ekı kurban olayım sana” şeklinde kullanmaktadır.
Apa
Büyük kız kardeş, abla 2- hala 3-Kendinden büyük kadına hürmet için söylenen söz
Bacı
1-Kız kardeş 2-kadınlara yönelik kullanılan veya birbirine yaşı kadınların kullandıkları söz
Baldız
Gelinin kocasının kendinden küçük kız kardeşi, görümce
Cigi
1-Ferdin kendisinden küçük kız veya erkek kardeşi 2- kendinden yaşça küçüklere hitap için kullanılan söz.
“cıgı” sözcüğünü Çaykara- Çambaşı Mahallesi’nde oturan 1933 doğumlu babam, kız kardeşime hitap için “cıgı cıgı” olarak kullandığına bizzat şahidim.
Dayza
Annenin kız kardeşini tanımlayan söz, kendinden büyük kadınlar için hürmet içim kullanılan söz
Elti
Erkek kardeşlerin hanımlarının birbirine olan akrabalık ilişkilerini ifade eden sözcük
Gelin
Yeni evlenen genç kadın .
AHİSKA
Ahıska Türkleri, Gürcistan'ın güneybatı ucunda, merkezi Ahıska (Ahaltsihe) olan Mesheti bölgesinde yaşayan Müslüman nüfusa 20. yüzyılın ikinci yarısında verilen addır.
Beşibirli: Kadınların süs için kullandıkları takı çeşidi, beşi bir yerde, beşibirlik
Çufut: Çıfıt, Yahudi
İskam: Tabure
Kopça: Düğme
Lazut: Mısır
Leçek: Başörtüsü
Sovuk: Soğuk
Yanslan: Yaslanmak, dayanmak
Legin: Lakin
Emi: Amca
Peşkir: Havlu
Savuk: Soğuk
Tavar: Koyun
Mökkem: Sağlam, dayanıklı, sağlamlaştırılmış
Yaldat: Aldatmak, Kandırmak
Lenger: Tepsi
Tolan: Geçinmek, idare etmek[3]
[1] Habibe Yazıcı Ersoy, Başkurt Türkçesinde Kadın ile İlgili Söz Varlığı, Selçuk Üniversitesi Türkiyar Araştırmaları Dergisi, S.55-82 Ulaşılan Adres: https://www.academia.edu/1553523/YAZICI_ERSOY_Habibe_2012_Ba%C5%9Fkurt_T%C3%BCrk%C3%A7esinde_Kad%C4%B1n_%C4%B0le_%C4%B0lgili_S%C3%B6z_Varl%C4%B1%C4%9F%C4%B1_Sel%C3%A7uk_%C3%9Cniversitesi_T%C3%BCrkiyat_Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1_Dergisi_s_55_82?email_work_ca,
[2] G.Secan Sağlık Şahin, Türkmen Türkçesinde Kadın İle İlgili Söz Varlığı, Ankaa-2019, Ulaşılan Adres: https://www.academia.edu/42779061/T%C3%BCrkmen_T%C3%BCrk%C3%A7esinde_Kad%C4%B1n_%C4%B0le_%C4%B0lgili_S%C3%B6z_Varl%C4%B1%C4%9F%C4%B1?email_work_card=thumbnail 09.05.2021
[3] Serdar Bulut, Okt. Dr. Giresun Üniversitesi Türk Dili Bölümü, Ahiska Bölgesi Türkleri Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar-1, Ulaşılan Adres: S.106-111 https://www.academia.edu/35524770/Ge%C3%A7mi%C5%9Ften_G%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCze_Ah%C4%B1ska_T%C3%BCrklerinin_%C3%87ocuk_Oyunlar%C4%B1_Children_s_Games_from_the_Past_to_Today_in_Ah%C4%B1zka_Turks_?email_work_card=title
