İnsan ona verilmiş akıl irade ve vicdan sayesinde sorumlu bir varlıktır. Gözlem yapma yeteneği sayesinde çevresinde olup bitenleri değerlendirir. Bu değerlendirme sürecinde İnsanın kendini yargılayarak doğru ve iyi olanı yapma içsel gücü yani vicdanı en temel yol göstericisidir.
Sempati başkasının duygularına duygusal olarak katılmaktır. Sempatide iyi veya kötü duygu ayrımı olmadığı için tek başına erdemli bir davranış sayılmaz. Örneğin başkasının kinine duygusal olarak sempati duyan kişi kinci olabileceği gibi öfkesine sempati geliştirmeye çalışan kişi öfke duygusu geliştirir. Özetle kişinin neye sempati duyulduğu ahlaki yapısıyla alakalı olur. Buna karşın merhamette bir sempati şeklidir. Özünde ötekinin acı ve üzüntüsünü ıstırabını anlamak vardır.
Vicdanın yönettiği merhamet “ Bir kimsenin veya bir başka canlının karşılaştığı kötü durumdan dolayı duyulan üzüntü ve acıma” anlamındayken merhametin zıt anlamı sertlik, acımasızlık, alaycılık, zalimlik, kıskançlık, soğukluk, ilgisizlik, yürek katılığı, duyarsızlıktır.(1) Yalnız kendisini düşünüp çıkarlarını herkesin çıkarlarından üstün tutan bencillik yine merhametin zıddıdır.
Günümüzde de tüm zamanlarda olduğu gibi merhamet yüce bir erdemdir. Zira Nurettin Topçu, merhametin kaybını insanlığın kaybıdır diyor. Merhametsizliği varlıktan nasipsizlik olarak tanımlıyor. “ Ruhu kuvvetli olmayanlar, kendilerine bir kötülük, bir hareket yapılırsa bunu ellerinden gelen bir kötülükle karşılarlar. Ruhu kuvvetli olanlarsa kendilerine ihanet etmez yapılan fenalığı affeder ve bunu yapan insanı kötülüğünden kurtarmaya çalışırlar. İntikam almazlar, yapılan fenalığı iyilikle karşılarlar. En önemlisi de “ Merhamet, kendisine acıdığımız varlığı küçültmez, acıyan ruhu yükseltir ve değerlendirir, insanı insanlaştırır”(2)
Yine Topçu; “Merhamet, Müslümanın kalbinde hiç sönmeyen ateş gibi olmalıdır.” Der. Çünkü efendimize göre “İnsanlara merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez.”
Toplumda merhamet değerinin sürdürülebilir olması doğuştan getirdiği bazı yetilerle beraber eğitimle geliştirilmesi gerekir. Topçunun bu konuda ki kanaati şöyledir.” Çocuğa merhamet, telkin yoluyla aşılanarak ruhî varlığındaki hayvanî ve hoyrat unsurlar ayıklandıktan sonra, ona hizmet ve fedakârlık denemeleri yaptırılmalıdır. Çocuğa, her yaşta uygun ölçüde, arkadaşlarına ve başkalarına yardım vazifesi yüklenmelidir. Bu ödev, onda sevgi oluncaya kadar usanmadan yapılacak telkinlerin önemi pek büyüktür. Psikoloji ilmi, zamanımızda telkinin her sahada pek büyük tesirini ortaya koymuş bulunuyor”.(3)
Sonuç olarak aile içerisinden başlayarak bireyler öfkeyi değil merhameti çoğaltmalı yalnızca insana verilmiş olan vicdana ihanet etmemeli.
Selam ve saygılarımla
1.TDK
2. (Topçu, Ahlâk, 2016: s.34 ) 3. (Topçu, 2016c: s.125)
