Çaykarada Kıpçak (Kuman) Türklerinden Kalıt kalanlar

Hemşehrimiz Eğitimci-Araştırmacı Yazar Yılmaz Keskin´in kaleme aldığı ?ÇAYKARA´DA KIPÇAK(KUMAN) TÜRKLERİNDEN KALIT KALANLAR? adlı araştırma yazısını paylaşıyoruz.

KÜLTÜR 18.12.2018 20:42:02 0
Çaykarada Kıpçak (Kuman) Türklerinden Kalıt kalanlar

Kıpçak Türklerinin bölgemizin kırsal alanlarındaki varlığı milattan öncesine dayanır. MÖ. 336´da Makedonyalı İskender´in orduları Kafkasları ele geçirmek üzere bölgeye geldiğinde Çoruh nehrinden Tiflis´e kadar olan yerde oldukça kalabalık bir nüfusa sahip Kıpçaklarla karşılaşmışlardı. Kıpçakların esas yerleşmeleri 1124 yılından sonra olmuştur;  yoğunlaşması Moğol kapımı(istilası) sonrasına rastlar. 1204 yılında Trabzon Rum İmparatorluğunu kuran Komnenos hanedanı üyeleri şehir merkezlerinde belli bir güce sahipken, kırsalda yani Kıpçakların yerleştiği alanda çok etkin değildi. XIII. Yüzyılın sonlarında Trabzon Rum İmparatorluğu´nun başında II. Aleksios vardı. Aleksios, Rize-Ahıska arasındaki bölgede yaşayan ve Gürcülerin Saatabego´´ (Atabeyler yurdu)  dedikleri Kıpçakların lideri Atabey BEKA´nın kızıyla evlendi. Aleksios Gürcülerden aldığı destek zayıflayınca Kıpçaklardan destek alarak ihtiyaç duyduğu asker gücüne kavuşmuştur.

Trabzon Rumları ile Kıpçaklar arasındaki yakınlaşmanın resmi çerçevesi hakkında bilgi ve belge yoktur. Ancak XIV. yüzyılın başlarından itibaren Trabzon Rum Devleti´nin savunması büyük ölçüde Kıpçaklar eliyle sağlanırken karşılık olarak onlara Trabzon ve çevresinde yurtlar verildiği anlaşılmaktadır(1).  Bugün yöremizin lehçeleri, lakapları ve yer adları incelendiğinde bu tarihi olaylarla örtüştüğünü görüyoruz. 

Kumança ve Peçenek´çe Türk dillerinin Kıpçak Türkçesine aittir(2). Buradan hareketle yöremizde eskiden kullanılan ve hala bilinen Kıpçaklarda sözü edilen tartı birimleri:  Arşun(arşın), dutam(tutam), karış ilçemizde uzun yıllar kullanılmıştır. Olağanüstü varlık olarak bilinen Kıpçak´ça ?´div´´ sözcüğü ilçemizin Çambaşı Mahallesi´nde Aydın soyadlı ailelerden birinin lakabı(aboronim) olarak günümüze kadar yaşatılmıştır.

Yöremizde ?´komşu´´ sözcüğünü genellikle eski Türkçe olarak ?´gonşi´´, küçük´´ sözcüğünün küçük kız çocuğunu sevmede   kiçi kiçi´´ , ?´yüksek´´ sözcüğünü sıfat olarak ?´biyik´´(buyuk),  ?´yukarı´´ sözcüğünü yokarı´´,  ?´ne zaman´´ soru zarfını  haçan´´, ?´niçin´´ soru zarfını  ne içün´´ ve ?´ısmarladın´´ sözcüğünü sımarladın´´ şeklinde kullanıyor olmamız Kıpçak Türkçesi´nin yaygın bir şekilde kullanıldığını göstermektedir(3).

Aşağıdaki söz varlığını dikkatlice incelediğimizde bölge insanının ?d? -?t?, ?k?- ?g? , ?c?-?ç?, ?ç?-?j?, ?ç?-?ş?, ?v?-?f?, ?ğ?-?v?, ?ö?-?e?, ?ı?-?u? ve ?ü?-?i?  harfli sözcükleri yazarken ya da söylerken karıştırmasının nedenini, bölgemizde yaygın olarak kullanılan Kıpçak(Kuman) ağzından kaynaklandığını öğrenmiş olacağız. 

SÖZCÜĞÜN SÖZLÜKTEKİ OKUNUŞU- KIPÇAKÇA VE BİZDEKİ OKUNUŞU

AVUÇ                                                  AVUJLAN                                                                    

AÇLIK                                                 AJLUK                                                                                   

ÇABUK                                                ÇAPUK                                                                  

KOVA                                                  KOFA                                                               

AÇTI                                                   AŞDİ                                                                              

KAÇTI                                                 KAŞTİ                                                                           

ÖĞLE                                                  EVLE                                                                                

KAMÇI                                                KAMŞI                                                                            

 

SOYUT İSİMLERDE KIPÇAK LEHÇESİ

SÖZCÜĞÜN SÖZLÜK YAZILIŞI -- KIPÇAK VE BİZDEKİ SÖYLENİŞİ

GÜCÜ YETER                                KÜÇİ YETER                                                                

BU GÜN                                       BU KÜN                                                                    

SABIRLI                                       SABURLI                                                                       

SEVDALI                                      SEVDALU                                                

USLU                                           USLI-İ                                                                         

YÜKLÜ(Hamile)                            YÜKLİ(Hamile)                                                          

ÜÇÜNCÜ                                      ÜÇÜNÇİ                                                         

DÖRDÜNCÜ                                  TÖRTÜNÇİ        

ANSIZIN                                      ANSUZUN                                         

HATASIZ                                      HATASUZ                                                                    

DİLSİZ                                        TİLSÜZ                                                               

ALACAK                                       ALAÇAK                                                                

ÖLÇÜ                                           ÖLÇİ(3)                                                                                             

Kaynakça:

1-İbrahim TELLİOĞLU, DOĞU KARADENİZ KIPÇAKLARI, Ulaşılan Adres: http://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/40899359/Dogu_Karadeniz_Kipcaklari.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAJ56TQJRTWSMTNPEA&Expires=1474738432&Signature=%2FQu9PgcJli4mea%2 

2-Éva Kincses Nagy, YOK OLAN BİR HALK VE YOK OLAN BİR DİL MACARİSTAN´DAKI KUMANLAR VE KUMANCA, Ulaşılan adres: http://dergi.tehlikedekidiller.com/index.php/TDD/article/viewFile/74/39 

3-Prof.Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel, Gazi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi, ERMENİ HARFLİ KIPÇAK TÜRKÇESİ, Dil Araştırmaları, Sayı, 10 Bahar2012, 17-8ı.ss

www.caykaragundem.com