KİTAP DEĞERLENDİRMESİ
“HACI FERŞAT EFENDİ DESTANI -yahut- İBRAHİM HAKKI ULUSAL"
Yayınevi: Başak Matbaacılık ve Tanıtım Hiz. Ltd. Şti.
Basım yılı: 2019
Sayfa sayısı: 368
Dili: Türkçe
ISBN: 978-605-031-104-4
Yazar: Şahmeran Baltacıoğlu
Birinci Baskı:
Bu kitap, asıl adı İbrahim Hakkı Ulusal olan ve toplumda Ferşat Efendi olarak bilinen zat hakkında yazılmıştır. Kendisi yazılarında Ferşadzade İbrahim Hakkı imzasını kullanırdı. İbrahim Hakkı Ulusal 1863 yılında bugün Trabzon İli, Çaykara İlçesi Yeşilalan Mahallesinde doğmuş ve 1930 yılında aynı yerde vefat etmiştir. Kabri aynı mahallede bulunmaktadır. Babası aynı mahalleden Molla Hasan Efendi, annesi ise Zeynep hanımdır. Babası Erzurum – Pazaryolu - Çiftepınar köyünde imamlık yaparken 1899 yılında vefat etmiş ve orada defnedilmiştir. Babasını 6 yaşında kaybeden İbrahim Hakkı kendi mahallelerinde müderris (icazetli yüksek tahsil öğretmeni, âlim) ve imam olan Huşolu Şair Numan Efendiden İslami ilimler tahsil etmeye başlamış ve oradaki medreseden icazet almıştır. İstanbul’a gitmiş ve orada Yusuf Şevki Efendiden ders almış ve ona intisap etmiştir. Bir taraftan müderrislik yaparken diğer taraftan tasavvufla meşgul olmuş ve şeyh makamına gelmiştir. 40 yılı kendi köyünde olmak üzere çeşitli yerlerde müderrislik yapmıştır. Yeşilalan’da 300’den fazla öğrenciye eğitim vermiştir. Ayrıca Of’ta müftülük ve Samsun İdadisinde (lise) hocalık yapmıştır (Şekil-1).
Şekil-1 Çaykara-Yeşilan Mahallesi
Bilindiği gibi ferş kelimesinin sözlük anlamı yayma, serme, döşeme olmakla birlikte, halkın İsmail Hakkı’ya Ferşat ismini vermesi halkı irşat ettiğinden (manen aydınlatma) dolayı olsa gerek. Bu âlimin hayat hikâyesini bu kitapta bulacaksınız.
Kitap, yedi bölümden oluşmaktadır. Bölümlerin başlıkları şöyledir. Birinci Bölüm: Giriş, İkinci Bölüm: Hacı Ferşat Efendinin Kimliği ve Kişiliği, Üçüncü Bölüm: Hacı Ferşat Efendinin Aile Bilgileri, Dördüncü Bölüm: Hacı Ferşat Efendinin Eğitimi, Eğitimciliği ve Zihniyeti, Beşinci Bölüm Hacı Ferşat Efendinin yazarlığı ve Bir Şiiri, Altıncı Bölüm: Hacı Ferşat Efendide Bazı Olağanüstü Haller ve Kerametler, Yedinci Bölüm: Bir Kuruluşun Hikâyesi ve Sonrası. Kitabın sonunda, Hüseyin Ulusal’ın kitap hakkında bir sayfalık bir yazısı bulunmaktadır.
Kitabın yazarı Şahmeran Baltacıoğlu, 1944 yılında Çaykara, Yeşilalan Mahallesinde doğmuştur. 1956 yılında Yeşilalan Köyü İlkokulundan, 1959 yılında Çaykara Ortaokulundan, 1962 yılında Rize Lisesinden, 1969’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun olmuştur. Mezuniyetten sonra Kastamonu Göl İlk Öğretmen Okulu, Kırklareli Lüleburgaz Lisesi, İstanbul Plevne Lisesi, İstanbul Fatih Vatan Lisesinde öğretmenlik yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi (İÜ), İktisat Fakültesinde okutmanlık görevlerinde bulunmuştur. 2004 yılında İÜ Edebiyat Fakültesinde doktorasını tamamlamıştır. En son olarak Kırgızistan Celalabat İktisat ve Girişimcilik Üniversitesinde Dr. Öğretim Üyeliği, bölüm başkanlığı ve dekan yardımcılığı yapmıştır. Dr. Şahmeran Baltacıoğlu yazı ve şiirler yazarak, derneklerde aktif görevler alarak gençliğinden beri kültür ve cemiyet faaliyetlerine katılmaktadır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi muhitinden gençliğinden beri hiç kopmamış ve oradan aldığı ilim ile etrafını aydınlatmaya çalışmaktadır. Bir yandan da Çaykara ve doğduğu yer olan Yeşilalan’dan bağlantısını kesmemiş, oradan aldığı feyz ile bölgenin kültür ve sanat faaliyetlerine katkıda bulunmaktadır.
Bu kitap Türk dilinin uzmanı, şair ruhlu bir yazar tarafından yazılmıştır. Bu bakımdan konular açık ve duygusal (lirik) değerlendirilmiştir.
Kitap uzun yıllar içinde çok dikkatli hazırlanmıştır. Kitabın sonuna bir isim indeksi ile konu indeksi eklenmiş olsaydı, bu konuda araştırma yapacaklara büyük kolaylık sağlanmış olurdu. Kitabın yeni baskıları yapılırken bu hususa dikkat edilirse iyi olur.
Bu kitabın Birinci Bölümünde, Şahmeran Baltacıoğlu, kendisinin yazdığı şiirlerinden meydana gelmiş 210 beyitten fazla şiirle Hacı Ferşat Efendi’yi tanıtmak için bir destan düzmüştür. Zaten, Çaykaralı şairler tarafından önemli olaylar veya kişiler hakkında destan şeklinde şiir yazmak veya söylemek eskiden beri süren bir gelenektir.
İkinci bölümde, Ferşat Efendinin kimlik ve kişiliği bazı örneklerle açıklanmıştır.
Üçüncü bölümde, Ferşadzade İsmail Hakkı Efendinin sülalesi, anne ve babası, akrabası, hanım ve çocukları, torunları ile kardeşleri ile ilgili aile bilgileri açıklanmıştır. Ayrıca kabri ve mezar taşı hakkında bilgiler verilmiştir.
Dördüncü Bölümde, Ferşat Efendinin hocaları tanıtılmış, talebeleri ve arkadaşları hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca kendisinin eğitimciliği ve sosyal hayatı açıklanmıştır. Bütün bunlar yazılırken gerekli yerlere renkli şahıs ve mezar resimleri serpiştirilmiş ve bazı kısımlar pek çok beyitle süslenmiştir.
Beşinci Bölümde, Ferşat Efendi tarafından yazılan bazı yazıların ve mektupların fotokopileri eklenmiş ve yazıların manaları açıklanmıştır. Bunların bir tanesi Şark Ordusu Kumandanı Kazım Karabekir Paşaya Kasım 2018 tarihinde yazdığı yazıdır. Kendisinin el yazısı ile yazdığı bir Rubai (dörtlü) şiirin aslı şöyledir:
“VELİ KILIÇTIR"
İki âlemde tasarruf ehlidir ruh-i veli
Deme kim bu mürdedir, bundan kime derman ola?!
Ruh-i şemşir-i Huda’dur, ten gilaf olmuş ona!
Dahi a’la kar ider, bir tığ kim; üryan ola!”
Bugünkü Türkçe anlamı:
Veli iki cihanda tasarruf sahibidir,
Deme ki bu ölüdür, bundan kime derman olur?
Allah’ın kılıcının özüdür, beden ona kılıf olmuştur,
Daha iyi iş görür, eğer kılıç çıplak ise.
Altıncı Bölümde, Hacı Ferşat Efendinin hayatından 39 ayrı örnek verilerek onun olaylar karşısındaki tavrı ve olağanüstü halleri açıklanıştır.
25 Aralık 1993 tarihinde Çaykara- Hacı Ferşat Efendi Eğitim ve Kültür Derneği Kurulmuş ve Şahmeran Baltacıoğlu Başkanlığında ilk Yönetim Kurulu oluşturulmuştur. Başkandan başka yönetim kurulunda şu üyeler yer almıştır: Muhammet Tosun, Ali Dama, Ali Şahin, Kisai Dinçer, Resul Tabanoğlu, Ali Ferşatoğlu, Ali Teke ve Mehmet F. Salihpaşaoğlu. Bu toplantıdan önce derneğin kurucuları ve üyeleri belirlenmiştir. Kitabın Yedinci Bölümünde bu derneğin erkek ve kız öğrenci yurtları, kuran kursu, cami inşaatı, vakıf çalışmaları gibi 22 adet farklı faaliyeti özet halinde açıklanmış ve bu faaliyetler çerçevesinde çeşitli kimselerin çeşitli zamanlarda yaptığı konuşmalar özetlenmiştir (Şekil-2).
Şekil-2 Hacı Ferşat Efendi Külliyesi
Kitapta yazar pek çok olayı aktarırken şiir tarzını tercih etmiştir. Böylece Türkçe kullanımı yanında şairlik yeteneğini de göstermiştir. Pek çok renkli resim bulunan kitap kuşe kâğıda basılmış ve 368 sayfadır.
1969 tarihli Trabzon Vilayeti salnamesine (yıllık) göre, bütün vilayette 397 medreseden 350’si yalnız Of’ta, 11’i Trabzon merkez ilçesinde, 11’i Vakfıkebir’de, 1’i Akçaabat’ta, 8’i Sürmene’de bulunmaktaydı. Medreseler o zamanın yüksek tahsil kurumlarıdır. Aynı Salnameye göre Trabzon Merkez sancağında toplam 615 okulun olduğu ve bunların 191’ini, yaklaşık dörtte birini dönemin sancağın en kalabalık yeri olan Of’ta bulunmaktaydı (Günaydın, 2008). Bugünkü Çaykara, Dernekpazarı ve Hayrat ilçeleri o zaman Of’a bağlıydı.
1914 yılına ait İstanbul Şeyhülislam arşivlerinde Of’ta 69 medrese, 69 müderris ve 1492 öğrenci olduğu belirtilmiştir. Buna göre, neredeyse her köyde bir medrese bulunmaktaydı (Günaydın, 2008). Bu bilgiler bölgenin eğitim seviyesinin diğer yörelere göre ne kadar yüksek olduğunu göstermektedir.
Maçka doğumlu olan Erkan Ocaklı Bir şiirinde şöyle der:
“Derin hocalar çıkar of ile Çaykara’dan
Allah’ım ayırmasın biz Müslümanlıktan.”
Kısaca Osmanlı döneminin sonlarında Of ve Çaykarada (Solaklı vadisinde) ülkenin diğer bölgelerine göre çok daha fazla medrese ve müderris vardır. Bunlara halkın itibarı ve saygısı çok yüksektir. Bu müderrisler arasında Hacı Ferşat Efendinin ayrı bir yeri vardır ve belki de kendisi en meşhurlarından biridir. Bazı insanlar farkında olmamış olsalar bile, O dönemde Ferşat Efendi yöredeki her evin hayat tarzına tesir etmiş ve her ferdin manevi hayatına dokunmuştur. Bu bakımdan Osmanlının son dönemlerinde bölgedeki manevi hayat tarzını ve kültürünü merak edenler bu kitaptan faydalanabilirler.
Olayları şiirlerle açıklanan bu kitabın değerlendirmesini biz de bir şiirle bitirelim.
Şahmeran güzel yazdın, nerden aldın ruhsatı,
İnşallah ödenmiştir diplomanın zekâtı,
Yüzyıl sonra nakşettin âlemşümul Ferşat’ı,
Ömrün mübarek olsun, ihya ettin irşadı.
Kaynakça:
Günaydın, Mehmet, 2008. Of Medreselerinin Tarihi Fonksiyonelliğine Bakış, KSÜ, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, s. 101-136.
