ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİ

1. GİRİŞ 

Bu çalışmada, dünyadaki üniversite kütüphaneleri ile Türkiye’deki üniversite kütüphaneleri incelenmiş ve bunlar birbirleriyle karşılaştırılarak Türkiye’deki üniversite kütüphaneleri hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. 

Üniversite kelimesi, Latinceden Fransızcaya, Fransızcadan Türkçeye geçmiş bir isim. Şu anlamlarda kullanılır: 

1. Kainat (the universe), 

2. Bir İşbirliği (a corporation); bir lonca (a guild); bir birlik (an association), 

3. Bir yüksek Öğrenim Kurumu. Bu kuruma bir veya birden çok lisans programı bağlıdır. Ayrıca lisansüstü programlar da kurumun içinde yer alır. Bu kurumun lisans, yüksek lisans ve doktora dereceleri vermesine yetki verilir. Avrupa üniversitelerinde bu terim genellikle sadece meslek okullarını veya lisans eğitimini ya da her ikisini içerir. 

4. Bir üniversitenin binaları ve diğer altyapıları. 

5. Bir üniversitenin öğretim elemanları ve öğrencileri (Webster, 1979) 

Kütüphane ise kitap kelimesinden türemiş, kitap, dergi, ansiklopedi, sözlük, gazete, film, mikrofilm, kaset, belge (doküman) gibi her türlü görsel, işitsel kaynaklar ile elektronik kaynakların toplandığı, saklandığı ve kullanıldığı yer anlamındadır ( Tabletlerin artıları eksileri olmakla birlikte ders kitapları hala vazgeçilmezdir). 

Tarihte bilinen ilk kütüphane, milattan önce 626'de Asurlular tarafından kurulmuştur. 

Üniversitenin üç ana görevi bulunmaktadır: 1. Öğrenci eğitmek ve mezun etmek, 2. Bilimsel araştırmalar yapmak, 3. Bulunduğu şehre, bölgeye, ülkeye veya dünyaya bilgiyi yaymak. 

Üniversitenin, çeşitli alanlarda eğitimin verildiği, öğretim üyeleri ve öğrencilerin lisans, yüksek lisans ve doktora çalışmalarında beraber çalışıp araştırmalar yaptığı, çeşitli yayınların ortaya konduğu, konferansların yapıldığı bir mekân olması hedeflenir. Üniversite kütüphanesiyle, yaptığı yayınlar ve edindiği bilgilerle bulunduğu topluma katkı sağlar. Üniversitede insanlar, kendi alanları dışındaki diğer öğrencilerden, diğer kaynaklardan ve özellikle kütüphaneden genel kültür ve bilgi birikimi açısından desteklenir. 

2. DÜNYADA ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİ 

Dünyadaki üniversitelerin her birinin en önemli unsurlarından bir tanesi kütüphanesidir. Üniversiteler kurulurken en güzel, en ulaşılabilir yerde görkemli kütüphane binalarını yaparlar ve onların içine her türlü bilgi kaynağını yerleştirerek okuyucunun hizmetine sunarlar. 

Dünyadaki bazı ülkelere giderek oralarda toplantılara katıldım. Bazılarında çalıştım. Her gittiğim şehirde mutlaka üniversite kütüphanesini ziyaret ettim. 

Dünya üniversiteleri sabah saat 8’den akşam 24’e kadar açıktır. Öğrenciler kimlikleri ile istedikleri kitapları alıp evine götürebilir ve süresi dolunca geri getirip kütüphaneye teslim eder. Sadece öğrenciler değil, mensuplar, mezunlar, bütün ülke vatandaşları 

kütüphaneye girip kaynaklara ulaşabilir ve masalar üstüne koyup onları inceleyebilir. Kütüphanelerde, öğrenci ve öğretim elemanlarından başka sanayici, tüccar, esnaf veya başka meslek veya sınıftan insanla karşılaşabilirsiniz. Sadece ülke vatandaşları değil, başka ülke vatandaşları da kütüphane için özel bir kart çıkarmadan kütüphaneye girebilir, İstediği kaynakları inceler, raflardan indirip okur, ancak kütüphane dışına çıkaramaz. 

Kütüphanenin iyi işletilebilmesi için çoğunlukla kütüphanede kütüphanecilik Bölümünü bitiren insanlar istihdam edilir. 

Kütüphanelerin en önemli malzemesi yayınlardır. Üniversiteler; öğretim üyeleri, öğrenciler ve mezunları yanında, kütüphaneleriyle de birbirleriyle yarışırlar. Her yıl en çok kitap bulunan kütüphaneler veya en iyi kütüphane binaları uluslararası yayınlarda sıralanır. 

Dünyanın en çok kitap bulunan üniversite kütüphaneleri listesi Tablo-1’de verilmiştir. Görüldüğü gibi bazı üniversitelerde 15 milyondan fazla kitap vardır.

Tablo-1: Dünyada en çok kitap bulunan üniversite kütüphaneleri ve yayın sayıları

2024 verilerine göre, Türkiye’deki üniversitelerde henüz kitap sayısı 1 milyonu aşan kütüphane bulunmaktadır. Ayrıca bizim 

kütüphanelerde öyle kitaplar gördüm ki satın alındıkları tarihten itibaren yıllar geçmesine rağmen hiç açılmadan kütüphane raflarında duruyorlardı. Bazı üniversiteler kitapların elektronik baskısını satın alıyorlar. Türkiye’nin parası ile alınan bu kitaplardan acaba niçin bizim insanımız, toplumumuz faydalandırılmaz. 

1999’da ABD’yi bir arkadaşımla 15 günlük ziyaretimizde kütüphaneleriyle ilgili aşağıdaki notu yazmışım. 

“Dokümantasyon merkezleri hariç kütüphanelerin her bölümüne girebiliyoruz. Stanford üniversitesi vakıf üniversitesi olduğu için orada bazı bölümlere girişimize izin verilmedi. Stanford Üniversitesinde 1929’lerde Türkiye’de basılan Türkçe romanlar, Macaristan’da Macarca basılan romanları gördük ve şaşırdık. Amerika bütün dünyadaki her çeşit yayınları sahaflardan, pazarlardan toplayıp Amerika’ya götürerek her ilimde araştırma, yüksek lisans veya doktora yapacaksanız ABD’ye gelmeniz gerekir iddiasını sürdürmektedir. Biz, ucuz olsun diye Los Angeles şehir merkezine 45 kilometre uzakta bir otelde kalıyoruz. Bir araba kiraladık ve her gün arabayla kütüphanelere gidip iç suyolu taşımacılığı ile ilgili teknik rapor, fizibilite raporu, konferans bildirisi veya bilimsel makale gibi ne buluyorsak topluyor, onların fotokopilerini çekiyoruz. Her gün memurlar gibi kütüphaneye giriyor ve çalışmaya başlıyoruz. Bilhassa Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi Kütüphanesinin kaynakları çok zengin olduğu için orada bir haftadan fazla zaman harcadık. Eski kütüphane binasının dış görünüşünü aynen korumuşlar, fakat içini 5 kat daha derinleştirip taban alanını genişleterek lüzumlu rafları yerleştirmek için faydalı katları ve hacimleri artırmışlar .

(Şekil-1). Şekil-1: Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, Kütüphanesi

Bu kütüphaneye 1998 yılında bir heyet olarak hazırladığımız aşağıda belirtilen bir raporu hediye ettim. Onu kayda geçirmişler. 

Ağıralioğlu, N. and diğerleri, Aşağı Sakarya Nehrinde İç Suyolu Taşımacılığı için Fizibilite Çalışması, Sakarya Üniversitesi, 192 s., 1998. 

O Üniversitede eski rektörü kütüphane geliştirme müdürü yapmışlar ve o tarihten sonra benim rapordaki adresimi belirleyerek 4-5 yıl bana kütüphanelerine yardım etmek için en az 50 dolarlık boş çekler göndermiştiler. Bu çek talepleri bile, kütüphanelerin o ülke ve üniversiteler için ne kadar önemli olduğunun bir işaretidir”. 

Bu arada bir hatıramı anlatmak istiyorum. Kız Yeğenim İTÜ’yü bitirip İngilizcesini geliştirmek üzere bir yaz 1-2 aylığına İngiltere’ye gitmişti. Yurda dönünce İngiltere’de pansiyonda kaldığı ev 

sahibinin kızını İstanbul’a davet etti. İstanbul’da bulundukları bir gün kız arkadaşı “ Senin mezun olduğun kütüphaneyi görmek istiyorum” demiş. Beraberce İTÜ kütüphanesini gezmişler. Dikkat edin,” Mezun olduğun okulu değil, Mezun olduğun kütüphaneyi” öğrenmek istemiş. Şuurlu bir talep. 

Mimari açıdan dünyanın en güzel üniversite kütüphanecinden birincisinin resmi Şekil-2’de gösterilmiştir. 

Şekil-2: Dünyanın en güzel kütüphanesi seçilen “Cook Legal Reserch Library”, Michgan Üniversitesi 

3. TÜRKİYE ÜNİVERSİTELERİNİN DÜNYA ÜNİVERSİTE KÜTÜPHHANELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 

Aşağıda dünyadaki üniversite kütüphaneleri ile Türkiye’deki üniversite kütüphaneleri karşılaştırılmıştır. 

1. Dünya üniversitelerinde kütüphane her gün 8- 24 saatleri arasında açıkken, Türkiye’de genellikle 9-17 arasında açıktır. 

2. Dünyadaki üniversite kütüphanelerindeki, gizli dokümanlar (belgeler) hariç, her bilgi kaynağını her insan kütüphanede kullanabilirken, Türkiye’de genellikle üniversite Kütüphanesini sadece o üniversite öğrenci ve mensupları kullanabilmektedir. Türkiye vatandaşı TC kimliği ile veya başka bir kimlikle üniversite kütüphanesini kullanamamaktadır.

3. Dünyadaki üniversitelerde her dilde yayın bulundurulurken, Türkiye üniversitelerinde Türkçe yazılmış bazı eserler kütüphaneye sokulmamaktadır. Bu husus özellikle yabancılar tarafından kurulan veya yabancı dilde eğitim yapan kurumlarda sanki emperyalist bir güç tarafından denetlenmektedir.

4. Dünyadaki üniversitelerde Filoloji (EK-Tablo ’da P satırında gösterilen Dil ve edebiyat) le ilgili bütün kitaplar kütüphanede bulunurken, Türkiye’deki bazı üniversite kütüphanelerinde, özellikle yabancı dille eğitim yapılan kurumlarda Türkçe dili ile ilgili yayınlar bulunmamaktadır. 

5. Dünya üniversite kütüphanelerinde bütün dinlerle ilgili kitaplar bulunurken, bazı Türkiye üniversite kütüphanelerinde Müslümanlıkla ilgili pek eser bulundurulmamaktadır. 

6. Dünyadaki üniversitelerde bütün programlarda açılan dersler için bir ders kitabı ve bir yardımcı kitap seçip kütüphanenin rezerv kısmında tutulur. Türkiye’de de her açılan dersin öğretim üyesi tarafından ders kitabı veya ders notları klasörü öğretim üyesi tarafından belirlenip bir kopyası Fakülte veya Müdürlüğünde, bir kopyası bölüm başkanlığında, bir nüshası da kütüphanede saklanması gerekir. 

4. SONUÇ 

Türkiye’de üniversite yöneticileri, dünyadaki üniversite kütüphanelerinin işletme şartlarını görüp bildikleri halde, bazılarının bu mantıklı kuralları kendi üniversitelerinde niçin uygulamadıklarını anlamak mümkün değildir. 

Türkiye’de üniversite kütüphanelerinde aşağıdaki şartlar sağlanmalıdır. 

1. Üniversiteler kitap gibi bilgi kaynaklarını sağlamak için özel bütçeler ayırmalıdır. 

2. Kütüphanede uzman ve çalışkan kişiler çalıştırılmalıdır. 

3. Kütüphane her gün sabah 8, akşam 24 saatleri arasında açık olmalıdır. 

4. Türkiye’de üniversite kütüphaneleri sadece öğrencilerin değil, her vatandaşın ulaşabileceği şekilde işletilmelidir. Özellikle üniversitenin bulundukları şehirlerde vatandaşların kütüphaneyi kullanması teşvik edilmelidir. 

5. Üniversite öğrencilerinin öğrencilik döneminin başında kütüphane kullanma alışkanlığı edinmesi sağlanmalıdır. 

6. Üniversitede açılan her ders için bir kaynak kitap, bir de yardımcı kaynak öğretim üyeleri tarafından belirlenmeli ve kütüphanenin rezerv kısmında bunlar dönem sonuna kadar saklanmalıdır. Eğer ders yabacı dilde okutuluyorsa ana ders kitabı yabacı dilde, yardımcı ders kitabı Türkçe olmalıdır.

7. Bütün üniversite kütüphanelerine dil, din farkı gözetmeksizin olabildiğince bütün kaynaklar sağlanmalı ve okuyucuya sunulmalıdır. 

8. Üniversitede eğitimi olmayan bir alanda da insanların bilgi ihtiyaçlarını karşılamak için temel bilgi kaynakları kütüphanede bulundurulmaya çalışmalıdır. Bu alan dil, din, tarih, coğrafya, gibi kültür konuları veya fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, arkeoloji ve filoloji gibi temel bilimler olabilir. 

KAYNAKLAR 

Ağıralioğlu, Necati., “İstanbul’a Merkez Kütüphane”, 2001 Haliç Sempozyumu, İstanbul, s. 318-328., 3-4 Mayıs 2001. 

Noah Webster, Jean L. McKechnie (Editor) , Webster's New Twentieth Century Dictionary, Unabridged, Unabridged, Second Edition, deluxe Color, Collins, 1979.