İkinci dilimiz Rumcanın on rakamından sadece beşinin – 1, 2, 3, 4, 5 - yazılışlarını değil, okunuşlarını-enan, diyo, triya, dessara, pente- biliyoruz; diğer beşinin ise -0, 6, 7, 8, 9 - ne yazılışlarını, ne de okunuşlarını biliyoruz.
Yol ve çatışma yorgunu olarak bölgeye gelen atalarımız, bu vadiyi –Solaklı vadisini- , kopup geldikleri yerlere benzettiği ve burada daha güvenli, sağlıklı bir yaşam sürdürebileceklerine inanmışlardır. Bu nedenle yerleşik ve baskın olan ekinin iteni değil, özellikle benimseyicisi olmuşlardır. Rum yönetimine de kendilerinden zarar gelmeyeceğini inandırdıklarını düşünüyorum. 900’lü, 1000’li yıllarda Türk akınlarının Anadolu’ya doğru olduğunu gören Rum yönetimi de bu gelenlerle bir tampon bölge oluşturup gelebilecek diğer toplulukların ve diğer tehlikelerin önünü kesmeyi uygun bulmuş olacak ki, yüz yıllarca süren bu birlikteliği atalarımız dağlarda, onlar sahillerde devam ettirmişlerdir.
Rumca, Yunanca ile benzerliği nedeniyle İlkçağda ve Ortaçağda kendini özellikle bilim alanında dünyaya kabul ettirmiş önemli ve bölgenin de baskın bir dildir. Bu kadar değerli ve baskın bir kültürün taşıyıcısı ve iyesi olacaksın ama sadece on rakamın –1, 2, 3, 4, 5 - beşinin okunuşunu, diğer beşinin –0, 6, 7, 8, 9 - ne okunuşunu ve ne de yazılışını bileceksin! Yetmedi bildiğin o beş rakamla da ne bir sayı -11, 23, 35, 41, 54 - oluşturup söyleyebileceksin, ne de yazabileceksin!
Hani, anlamı güçlendirmek ereğiyle aynı sözcüğün art arda yinelenmesi, anlamları birbirine yakın ya da karşıt olan ya da sesleri benzeşen sözcüklerin art arda kullanılması olayı var ya; işte buna ikileme diyoruz. Rumca rakam veya sayı ikilemelerinde söz varlığımız çok kısıtlıdır. “birer birer” ikilemesinin Rumca karşılığı “ap enan ap enan”, ikişer ikişer- apo diyo apo diyo-, üçer üçer- apo triya apo triya-, dörder dörder- apo tessara apo tessara-, beşer beşer- apo pente apo pente- şeklindedir ve beşten yukarısı da söz varlığımızda rakam yoktur. Bu durum bizlere, Rumcanın kaynak kişisi, anadan öğreneni olmadığımızı, bu dili, zorun değil ama yaşam koşullarının zorunluluğundan gereksinmemiz kadar öğrendiğimizi göstermektedir.
“1” RAKAMI
“1” (bir)rakamı Kıpçak-Kuman Türklerinde kullanıldığı aşağıda adları yazılı olan kaynaklardan anlaşılmaktadır. Bu kaynaklardan Kİ kaynağında ayrıca “bir anca, biraz, bir parça ” şeklinde kullanıldığı ayrıca yazılmaktadır. Bir “1” rakamının ikinci dil olarak konuşulan Rumca ’da karşılığı vardır ve “1-ένα”(1-ena) olarak ve Türkçe yazılışı “ena” şeklinde hala kullanılmaktadır.
“2” RAKAMI
“2” rakamı da Kıpçak-Kuman Türklerinde kullanıldığı yukarıda adları yazılı olan kaynaklardan anlaşılmaktadır. Bu kaynaklardan iki rakamı olarak GD, İM, İN, KF, KFT, El-KK, MG, MS ve RH kaynaklarında rakam olarak; eki, ekki, ikki, yekki, yiki, “iki bile”, ikiyüzlü kılıç” olarak Kİ kaynağında; “iki bozat”, “Dübbüesgar’ın iki yıldızı” şeklinde de ( ki bu yıldızlarla çölde yön bulunur.) BM ve Kİ kaynaklarında kullanılmaktadır.
“2” rakamını ikinci dil olarak konuşulan Rumca karşılığı (δυο)-diyo dur ve yazılışı bilinmeden “diyo” olarak hala kullanılmaktadır.
“3” RAKAMI
“3” Rakamı da Kıpçak-Kuman Türkleri tarafından kullanılmıştır. “Üç” rakamı, “üç” şeklinde, aşağıdaki kodlamaya bakarak BM, BV, CC, DM, GT, İH, İM, İN, KF, KFT Kİ, MG, MS, RH, TA ve TZ kaynaklarında, “Üş” şeklinde de DM ve KK kaynaklarında kullanılmıştır.
“3” Rakamı ikinci dil olarak konuşulan Rumcada “τρία”(tria) Rumca yazılışı bilinmeden Türkçe yazıldığı gibi hala kullanılmaktadır.
“4”RAKAMI
“4” Rakamı, KF kaynağında: Dört, dörüd, dörüt, tört ve türt olarak kullanılmıştır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca da ise “τέσσερα”(tessara) şeklinde Rumca yazılışı bilinmeden Türkçe yazıldığı gibi hala kullanılmaktadır.
“5” RAKAMI
“5” Rakamı, TZ kaynağında beş ve biş şeklinde, sıra bildiren durumda da beşinci, beçinçi ve bişinçi şelinde kullanılmıştır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca’da ise “πέντε”(pente) şeklinde Rumca yazılışı bilinmeden Türkçe yazıldığı gibi hala kullanılmaktadır.
“6” RAKAMI
“6” Rakamı, aşağıdaki kodlamaya göre BM, BV, CC, DM, GT, İM, İN, KF, Kİ, KK, MG, MS, TA ve TZ kaynaklarında “altı” rakamı olarak, 60 (altmış) sayısı da BM, CC, DM GT, İM ve KF kaynaklarında “altmış”, “atmış” olarak Kıpçak Türkleri tarafından kullanıldığı yazılmaktadır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca da ise “6” rakamının ne Rumcası ve ne de Türkçe karşılığı kullanılmamıştır. Sorduğumuz büyüklerin de hiçbiri bu rakamın yazılışını “έξι” ve söyleniş (eksi) şeklini bilmemektedir.
“7” RAKAMI
“7” Rakamı, KF Kİ, KK ve TZ kaynaklarında okçularla ilgili kitapta “yeddi”, “yeti” olarak; Fıkıh kitaplarında “yetti” olarak; sözlükler ve gramer kitaplarında ise “yedi” ve yeti” olarak kullanıldığı yazılmaktadır. 70 (YETMİŞ) sayısı da BM; DM, KF Kİ, KK, TA ve TZ kaynaklarında “yitmiş” olarak kullanıldığı yazmaktadır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca’da ise “7” rakamı ne yazılı ne de sözlü olarak hiç kullanılmamış ve hala da kullanılmamaktadır.
“8” RAKAMI Rakamı,
“8” Rakamı, BV, DM, İM, İN, KF, KFT Kİ, KK, MG, TA ve TZ kaynaklarında “segiz”, “skkiz” ve “sikiz” olarak Kıpçak-Kuman Türklerinde kullanıldığı yazılmaktadır. “Sekizini” ifadesini CC ve GT kaynakları kullanıldığını yazmaktadır. “ Sekkiz”, “segiz”, “sekiz” ve “sikiz” ifadelerini de BM ve GT kaynakları Kıpçak- Kuman Türkleri tarafından kullanıldığını yazmaktadır. Ayrıca “seksen” ifadesinin de kıpçak-Kumanlar tarafından kullanıldığını BM, DM, İM, KF, KFT, KK; MG ve TA kaynaklarında yazılmaktadır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca ‘da ise “8” rakamı ne yazılı ve ne de sözlü olarak halk tarafından hiç kullanılmamıştır; hala da kullanılmamaktadır.
“9” RAKAMI
“9” Dokuz rakamı; KF adlı kaynakta “dokuz”, “takuz”,”toğuz”, “tokuz” ve “tokkuz” olarak kullanıldığı yazılmaktadır. “takuz” sözcüğünü DM ve TZ kaynakları; “toğuz” ve “tokkuz” sözcüklerini de BM kaynağı Kıpçak-Kuman Türklerince kullandıklarını yazmaktadır.
İkinci dil olarak kullandığımız Rumca ‘da ise “9” rakamı ne sözlü olarak ve ne de yazılı olarak kullanılmamıştır; hala da kullanılmamaktadır.
“(BM) Kitabu Bulgatü’l-Müştak Fi Lügati’t- Türk Ve’l-Kıfçak
(BV) Baytaratu’l –Vazıh
(CC) Codex Cumanicus
(DM) Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t Türkiyye
(GD) Gülistan Tercümasi (Kitap Gülistan Bi’t-Türki)
(İH) El-İdrak Haşiyesi
(İM) İrşadü’l-Müluk Ve’s-Selatin
(İN) Kitap Fi İlmi’n-Nüşşab
(KF) Kitap Fi’l Fıkh
(KFT) Kitap Fi’l Bi’l-Lisani’t-Türki
(Kİ) Kitabü’l –İdrak Li-Lisani’l-Lügati’t-Etrak
(KK) El-Kavaninü’l-Külliyye Li-Zabitil-Lügati’t Türkiyye
(MG) Münyetü’l-Guzat
(MS) Kitap’ı Mukaddima-i Ebu’l-Leysi’s-Semerkandi
(RH) Kitap Fi Rıyazati’l-Hayl
(TA) Kitap-ı Mecmu-ı Tercüman-ı Türki ve Acemi ve Mugali
(TZ) Et-Tuhfetu’z-Zekiyye Fi’l-Lukati’t-Türkiyye”[1]
[1] Recep Toparlı, Hanifi Vural, Recep Karaatlı, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara”, 2014, s.xıı